Ole Chr. Risdal: I samband med migrasjonsåret 2025 vil eg dele ein artikkel som Torger T. Risdal skreiv i boka si Ymse gamalt frå og omkring Skåbu i 1980. Iver T. Risdal (nørdre) 1870-1949 forlot fjellbygda i 1889 og slo seg ned i Alaska. Der levde han eit hardt og tøft liv, noko som kom til å prege både veremåten og levemåten hans. Han var bror til bestefaren til Torger T.

Dei fleste som kom til Amerika i det førre hundreåret vart helst farmarar, eller fekk seg arbeid som var knytt til dette. Men nokre var det óg som kom til å freiste lykka som gullgravarar. Iver kom til Amerika såpass tidleg at han vart med i det store kappløpet etter gullet som vart oppdaga i Klondike i 1896. Men var ein av dei som hadde lite hell med seg.

Seinare kom han til Alaska og freista seg som gullgravar der óg. Noko fann han, men ikkje så mykje at det vart nokon leveveg. Han slo seg difor på skogsarbeid. Hogde ved og jernbanesviller. Elles dreiv han mykje som pelsjeger.

Iver hadde den faste bustaden sin i Fairbanks, men kunne opphalde seg i månadsvis som pelsjeger langt inne i villmarka. Lite grann gull fann han nok, og i eit brev til bestefar min, som var bror hans, skriv han at han har tenkt å sende honom ein liten gullklump, for moro skuld!

Han var i heimlandet att ein tur i 1909. Men heldt seg da for det meste inne på fjellet, i Storhølien og Vinstervatna på veiding og fisking. Han var til vanleg ein stø og roleg kar. Men det kunne kome fram ting som synte at det «harde klimaet» i gullgravar-leirane hadde sett sitt stempel på han.

Han var ein stor og før kar, som nok kunne greie å hytte (greie) seg utan våpen i heimlandet.  Men det skulle ikkje så mykje til her heller. Ein gong var han og ein annan bygdekar på Otta-martna’n. Ein kveld kom det nokre fulle karar inn på hotellrommet deira, heldt leven, og var leie i kjeften. Men da kom revolveren fort fram, og dei vart bedne i ein hard tone om å fjerne seg. At karane da fann døra heller snøgt var ikkje til å undrast over.

Like ved der Vinsterlia no ligg var det posthus den gongen. På sjølve Vinsterlia var det butikk. Kafé var det óg. Alt dette gjekk under namnet midtre Risdal den gongen. Her var det stor trafikk, lett var det å skaffa seg brennevin óg. Han som køyrde posten hadde vorte liggjande borte i ei seng, fyllesjuk. Det lei så langt at karen skulle vore på god veg til Vinstra for å nå toget tidsnok med posten. Han Iver kom der med nokre amerikabrev som det hasta med å få sendt. Men han borte i senga baud ikkje til å lea på seg eingong. Da drog han Iver revolveren, sette munningen bak øyra på postføraren, og sa noko slik som at dersom han ikkje kom seg opp i vegen med posten med ein gong, skulle han få med honom å gjera!

---

Elles hende det at han fortalde eit og anna frå gullgravarlivet óg. Til å begynne med herska det svært lovlause tilstandar i gullgravar-leirane. Når det gjekk som villast for seg på salongane, og gullgravarane tok til å nytte whiskyflasker i hyllene som blink, var det å kaste seg heilt flat ned på golvet til det heile var over. I kjølvatnet til gullgravarane følgde «lidderlige kvinnfolk og anna pakk», som han nemner i eit brev. Det vart da oppretta eit hemmeleg politi som tok seg av desse når dei vart for brysame. Når nokon av dei fann ein blå lapp i ei lomme, eller festa ein stad på kleda sine, var det eit varsel om at dei var under oppsikt. Hjalp ikkje det, vart det nytta ein raud lapp, og det var absolutt siste varsel. Dersom dei var kjære om livet sitt, laut dei sjå å kome seg vekk med ein gong.

Ein gong fortalde han at han hadde vore med på å fange nokre hestetjuvar. «Kå gjord døkk mæ døm da?,» var det ein som spurde. – «Å, døm stal nå itte økjé mær,» kom svaret turt.

Breva etter honom syner også at det var i villmarka han treivst best, og helst åleine. Det var spådd at han til slutt kom til å bli liggjande att der. Men det gjekk ikkje slik. På alderdomen slo han seg til fast i Fairbanks, og døydde der ugift i 1949.

Det var her i Nørdre Risdal i Skåbu at Iver vart født i 1870. Her voks han opp med sysjena Torger f. 1852 (omgangsskulelæraren) Berte f. 1855, Hans f. 1859, Johannes f. 1864 og Anne f. 1873. Både Berte, Hans og Anne emigrerte, i tillegg til Iver. Berte drog til Canada i 1891 og kom seinare til Wisconsin. Hans drog fyrst til Minnesota i 1885, seinare til Nord-Dakota, og Anne reiste til Canada i 1893, seinare til Wisconsin. Nevøen til Iver kom busette seg også i Alaska. Han heitte Thomas og hadde fyrst budd i Minot, Nord-Dakota, men drog til Alaska i 1960. Sonen, som óg heiter Thomas, bur framleis i Alaska i dag saman med familien sin. PS! Iver var bror til oldefaren min, Torger T. Bildet er frå 1919.

Kjelde: Ymse gamalt frå og omkring Skåbu, Torger T. Risdal. 1980.